IN MONASTERIO SANCTAE TRINITATIS
proxime Constantinopolim in Insula nomine χαλκὴ, extant codices aliquot, quorum Catalogum hic texere juvat.

Pour citer ce texte

Possesseur(s) : Chalki, monastère de la Sainte-Trinité.

Date : 1738 (publication de la BBMN).

Répertoire(s) : Petitmengin 1998, p. 566, nº LM 89.

Analyse : Description (en latin puis en français) de six manuscrits présentés comme provenant du monastère de la Sainte-Trinité de Chalki, d’après l’inventaire établi en 1671 par Antoine Galland à la demande de Charles Olier, marquis de Nointel, ambassadeur du Roy à la Porte (sur cet inventaire de sept manuscrits, dont seuls deux sont assurément de Chalki, voir sur Libraria, la notice de Bingelli mise à jour en 2015). Montfaucon ne publie ici, en réalité, qu’une partie de la documentation qu’il avait amassée à ce sujet dans la proto-BBMN de 1713 et dans laquelle figurait la description originale de Galland (aujourd’hui dans le ms. Paris, BNF, lat. 13074, f. 63r-70r) : sa traduction personnelle en latin des items 1 et 2 (actuels f. 60r-62r du ms. Paris, BNF, lat. 13074), une description en français des manuscrits 3 à 6 ; il omet le manuscrit nº 7 décrit par Galland.

Source(s) : BBMN, t. II, p. 1330-1332 ().

Édition(s) : —.

Bibliographie : Petitmengin 1998, p. 566. — Bingelli 2015.

Rédaction : JD, 2016.

  • item 1. Codex perelegans nitide & accurate descriptus, in-4°. est Canonum collectio, a cusis multum discrepans, hoc ritu concinnata.
    • item 1. Canones Apostolorum, num. 85.
    • item 2. Canones Synodi 1ae. oecumenicae Nicaenae sub Constantino Magno, num. 20.
    • item 3. Canones Synodi 2ae. oecumenicae Constantinopolitanae sub Theodosio Magno, num. 7.
    • item 4. Canones sex 3ae. Synodi oecumenicae Ephesi celebratae sub Theodosio juniore, decretum ejusd. Synodi ne Symbolo Nicaenae Synodi quidpiam adjiciatur vel dematur.
    • item 5. Contra Theodorum Mopsuestenum & Charisium Philadelphiae Presbyterum.
    • item 6. Item Decretum ejusdem Synodi in gratiam Episcoporum Cypri contra Patriarcham Antiochenum qui ordinandorum in eadem Insula Episcoporum facultatem sibi arrogabat.
    • item 7. Canones 30. 4ae. Synodi oecumenicae Chalcedonensis Imperatore Marciano.
    • item 8. Canones 102. 6ae. Synodi Constantinopolitanae imperante Justiniano Rhinotmeto, in titulo fertur: Haec Synodus vocatur Quinisexta.
    • item 9. Sanctae & oecumenicae Synodi 7ae. Nicaenae Constantino & Irene imperantibus, Canones 22.
    • item 10. Synodi celebratae in Ecclesia SS. Apostolorum, quae Synodus vocatur prima & secunda Canones 17. cum commentario Balsamonis in quartum Canonem.
    • item 11. Constantinopolitanae, imperante Basilio Macedone, Canones tres.
    • item 12. Ancyranae sub Aureliano Canones 25. quorum 12. sat prolixos Theodori Balsamonis commentario illustratur.
    • item 13. Neocaesariensis Synodi Canones 15.
    • item 14. Gangrensis Canones 25. cum Epistola ad Episcopos Armeniae, & epilogo in fine.
    • item 15. Antiochenae Synodi 25. cum Epistola praeliminari ad caeteros Episcopos.
    • item 16. Synodi Capatianae Laodiceae Canones 60.
    • item 17. Sardicensis Canones 25.
    • item 18. Carthaginensis Theodosio juniore & Honorio Imperatorib. Canones 133. cum commentario Theodori Balsamonis ad quartum Canonem, quo castitas praescribitur iis qui res sacras contingunt. Ad calcem subjungitur Epistola ejusd. Synodi ad Bonifacium Papam {1331}missa per Philippum & Asellum Presbyteros, Romanae Ecclesiae Vicarios.
    • item 19. Dionysii Archiepiscopi Alexandrini Epistola ad Basilidem Episcopum quae complectitur responsiones ad objectas ejusdem Basilidis quaestiones. Subjungitur Commentarius Balsamonis ad secundam Dionysii responsionem quam dederat rogatus, num mulieribus menstruatis accessus ad domum Dei sit concedendus. Non abs re puto fore si hic sanctissimi viri responsionem exscribamus, quia realis, ut vocant, praesentiae J. C. in Eucharistia testimonium effert « Inutilem, inquit, aestimo quaestionem hujusmodi; non enim arbitror mulieres istas, si quidem fideles piaeque fuerint, ausuras esse eo in statu & conditione vel ad sacram mensam accedere, vel corpus & sanguinem Christi contingere, quandoquidem ea mulier quae ab annis 12. sanguinis fluxu laborabat, non ipsum valetudinis recuperandae causa contigit, sed solummodo fimbriam vestimenti ejus. Verum in quolibet statu quispiam versetur, non potest arceri a precando ad auxilium Domini impetrandum; sed ad Sancta Sanctorum accessus iis prorsus intercludendus est qui vel anima vel corpore penitus puri non sunt. »
    • item 20. Petri Archiepiscopi Alexandrini & martyris Canones 14. de iis qui persecutionum tempore lapsi sunt, quibus adjicitur decimus-quintus Canon excerptus ex Sermone ejusd. in Festum Paschae, ubi notat, traditione statutum non esse ut in ea solemnitate genuflectatur.
    • item 21. Gregorii Thaumaturgi Canones 12. de iis qui in servitutem redacti Idolothyta comedunt.
    • item 22. S. Athanasii Magni Epistola ad Ammun Monachum.
    • item 23. Ex Epistola Festali ejusdem.
    • item 24. Ejusdem Epistola ad Rufinianum Episcopum.
    • item 25. Epistolae Canonicae S. Basilii ad Amphilochium Episcopum Iconii, ubi Canones 85.
    • item 26. Excerptum Epistolae ejusdem ad eumd. de ciborum delectu.
    • item 27. Epistola ejusdem ad Diodorum Tarsi, de eo qui duas sorores ducit uxores.
    • item 28. Epistola ejusdem ad Gregorium Presbyterum quem hortatur ad mulierem domi receptam dimittendam.
    • item 29. Epistola ejusd. ad Chorespicopos, ne Ministri ὑπήρεται se inconsulto admittantur.
    • item 30. Epistola ejusdem ad suffraganeos ne pro pecunia ordines conferant.
    • item 31. Excerptum ex 27°. capitulo sive articulo, ex iis quae S. Basilius ad Amphilochium scripsit de Spiritu Sancto ubi docet recipiendam & observandam esse traditionem. Hac autem occasione, haec ad verbum habet de invocatione in Liturgia Graecorum tempore consecrationis emitti solita, quae sane Graecis confutandis opportuna sunt. « Quis, ait, ex SS. Patribus, haec invocationis verba in manifestatione panis Eucharistiae & Calicis benedictionis nobis tradidit? Non enim iis contenti sumus, quorum aut Apostolus aut Evangelia meminerunt; sed alia praemittimus aliaque subjungimus; ut quae magnam circa mysterium virtutem habeant, quemadmodum per doctrinam non scriptam accepimus. »
    • item 32. Epistola Canonica S. Gregorii Episcopi Nysseni ad Letoium Episcopum Melitensem, octo articulos complectens.
    • item 33. Responsiones canonicae Timothei Sanctissimi Archiepiscopi Alexandrini ex numero 150. SS. Patrum qui Constantinopoli convenerunt, ad quaestiones sibi a quibusd. Episcopis & clericis propositas. Sunt autem illae numero 12.
    • item 34. Sermo brevis Theophili Archiepiscopi Alexandrini, cur Festum Paschatis die Dominica celebretur.
    • item 35. Ejusdem de iis qui cum Arianis communicarunt.
    • item 36. Ejusd. de iis qui sese puros esse dicunt, ad Aphryngium.
    • item 37. Ejusd. ad Agathonem Episcopum.
    • item 38. Ejusd. ad Menam Episcopum.
    • item 39. Epistola canonica S. Patris nostri Cyrilli Archiep. Alexand. ad Domnum.
    • item 40. Excerptum ex carmine S. Gregorii Theologi circa libros, qui legendi sunt.
    • item 41. Excerptum ex Iambis S. Amphilochii Episcopi Iconiensis circa eamd. rem.
    • item 42. Epistola encyclica Gennadii Patriarchae Constantinop. ad Papam Romae. Inscriptio sic habet: Ad Deo dilectissimum comministrum & Papam veteris Romae, Gennadius & universa Sancta Synodus congregata in Imperatoria civitate Constantinopoli nova Roma. In hac Epistola aliquot articulos in conventu Synodali statutos ipsi transmittit, rogans ipsos Episcopis sibi subditis communicet.
    • item 43. SS. Patriarchae Constantinop. Tarasii ad Adrianum Papam Romae, quod ordines pro pecunia conferendi non sint.
    • item 44. Sermo de 6°. cognationis gradu, occasione quaestionis ea de re motae & agitatae sub Patriarcha Alexio. Confirmatur autem sermo Bulla aurea Michaëlis Comneni & Isaacii Angeli.
    • item 45. Bulla aurea illustrissimi Imperatoris Isaaci Angeli de mulieribus quae ........ debent, data praesentibus Episcopis Caesareae, Ephesi Cyzici, & aliis.
    • item 46. Epistola canonica & Patriarchalis de puellis contra parentum voluntatem nubentibus.
    • item 47. De Presbyteris qui panem amiserint.
    • item 48. De mutatione Episcoporum.
    • item 49. Res mira de contractu dotis.
    • item 50. Constitutio Synodalis de matrimonii promissu.
    • item 51. De abdicatione Episcoporum.
    • item 52. De Episcopo cui abscissi capilli fuerant.
    • item 53. Novella Imperatoris Constantini Porphyrogeniti de apostatis.
    • item 54. Constitutio Synodalis de apostatis.
    • item 55. De venditione, seu alienatione rerum Sacrarum.
    • item 56. De iis qui filiationis correlationem habent.
    • item 57. Exercitatio Theodori SS. Patriarchae Antiocheni, de convocatione in Ecclesiam terno signorum genere fieri solita. Haec porro de usu Ecclesiae Latinae loquitur: Latini, inquit, aliam ex traditione pro convocatione in Ecclesiam, consuetudinem habent: unico enim signo utuntur videlicet campana, quae sic vocatur a campo. Quemadmodum enim {1332}campus omnibus patet ad ambulandum; ita & campanae aeneae sonus ad omnes perfertur. In fine operis haec leguntur: Scito hunc esse hodiernum in Monasteriis morem, primo signum minus datur, secundo majus, demum campanae pulsantur.
    • item 58. Quaestiones Marci Patriarchae Alexand. & Responsiones Theodori Balsamonis Patriarchae Antiocheni, imperante Isaacio Angelo, Georgio SS°. & Oecumenico Patriarcha an. Christi 1193. Nescio utrum hic postremus Tractatus sat amplus typis datus sit: non enim extat in cusis hujus autoris operibus in Canones Apostolorum & in Synodos, Parisiis an. 1620. cum interpretatione Latina Gentiani Herveti. Reliqua vero praemissa cusa fuisse arbitror, saltem quod ad maximam partem.
  • item 2. Alius codex ubi duo Tractatus hoc titulo: Historia Monachorum Aegypti per Palladium Episcopum in Cappadocia.
    • item 1. Epistola ad Fratrem quemdam, Dorothei Abbatis sermones qui reperiri possent, postulantem. Haec Epistola Sancti viri vitam compendio refert. Initio sermonis undecimi hic titulus habetur: varia praecepta Abbatis Dorothei discipulis suis, erecto per Dei gratiam Monasterio, postquam secesserat a Monasterio Abbatis Seridae, post obitum Abbatis Joannis cognomento Prophetae.
    • item 2. Item de silentio mortali S. Patris nostri Barsanuphii.
    • item 3. In fine libri altera manu scriptum est: Sciendum est duos fuisse Dorotheos & duos Barsanuphios, quorum alii haeresim Severi, alii Orthodoxam Ecclesiam sequuti sunt; deque iis postremis agitur in hoc libro. Hic codex nitide quidem scriptus est, sed non ita accurate, maxime vero in secunda parte, licet eadem, ut videtur, manu exarata. Codex est bombycinus, in-fol.
  • item 3. Autre Manuscrit Grec, in-fol. sur du papier d’une écriture lisible, mais qui ne paroît pas des plus anciennes. Il porte ce titre: Instructions de notre S. Pere & Confesseur Theodore Superieur des Religieux de Stude, à ses Disciples pour achever le cours de la vie en combattant. Ces instructions sont comprises en 163. discours qu’il a prononcés devant ses Religieux pour les exhorter à la vertu & à la devotion. Entre autres discours il y en a un qui porte ce titre: Du souvenir de la mort, & de ne pas être negligent dans la participation des Saints Mysteres. Il y reprend la froideur & le relâchement de ses Religieux, à s’approcher de la Ste Table & les exhorte d’y participer plus souvent: on ne peut parler plus precisément de la presence réelle de J. C. au S. Sacrement que cet Auteur en parle, car entre autres choses, pour marquer quel est l’amour de notre Sauveur envers nous, il ne s’est point contenté, dit-il, de mourir pour nous, il s’est encore offert à nous pour le manger. Le Testament du même auteur qu’il a fait lui même avant que de mourir, est à la fin du livre; le temps de sa mort y est ajouté, elle arriva l’onziéme Novembre l’an du monde 6335. l’an de Jesus-Christ 827.
  • item 4. Un volume Ms. in-fol. de Metaphraste contenant les vies des Saints:
    • item 1. Arsene.
    • item 2. Manuel.
    • item 3. Gabel.
    • item 4. Ismaël.
    • item 5. Samson.
    • item 6. Panteleemon, &c.
    • item 7. L’histoire des Machabées écrite par Josephe.
    • item 8. L’histoire de S. Pierre & de S. Paul.
    • item 9. La vie de la Ste. Vierge, &c. Ce livre est écrit sur du parchemin en beau caractere, & les titres en lettres d’or.
  • item 5. Un autre volume in-fol. contenant 16. discours attribués par leurs titres à S. Gregoire de Nazianze; mais il y en a 4. qui ont été corrigés & restitués par une main étrangere au même Saint, sous le titre d’Archevêque de Constantinople.
  • item 6. Un autre volume Ms. contenant 27. Homelies de S. Jean Chrysostôme, & un discours de saint Ephrem, de la vente de Joseph. Les Homelies de saint Chrysostome sont:
    • item 1. Homelie prononcée un jour après les Calendes contre ceux qui s’enivrent & touchant ceux qui entrent dans les cabarets.
    • item 2. Sur le Lazare, & que les ames de ceux qui meurent d’une mort violente ne deviennent pas des démons.
    • item 3. Sur le Lazare, & pourquoi les Justes tombent dans les périls, & les méchans s’en délivrent.
    • item 4. Sur le Lazare, & que notre conscience a coutume de nous remettre dans la memoire nos vieux pechés; & sur Joseph.
    • item 5. Sur ces paroles du Prophete Isaïe: La même année que mourut le Roi Ozias, je vis le Seigneur assis sur un trône haut & élevé.
    • item 6. Sur ce qu’il est dit aux Paralipomenes: Le coeur d’Ozias s’est élevé.
    • item 7. De l’humilité, & qu’il ne faut pas que le vertueux ait trop de confiance, & que c’est un grand mal que l’orgueil.
    • item 8. Sur ces paroles du Prophete Isaïe: La même année que mourut le Roi Ozias, je vis le Seigneur, &c.
    • item 9. Sur ces paroles d’Isaïe: J’ai vû le Seigneur, & que c’est avec justice qu’Ozias est devenu lepreux après avoir encensé, cela n’étant pas permis aux Rois, mais seulement aux Prêtres.
    • item 10. Sur les Seraphins.
    • item 11. Sur ces paroles: Qu’on élise une veuve qui n’ait pas moins de 60. ans.
    • item 12. De l’Education des enfans & de l’aumône.
    • item 13. Sur les paroles de l’Apôtre: Quand Pierre fut venu à Antioche, Saint Paul lui résista en face, &c.